2022 is een buitengewoon goed paddenstoelenjaar, tenminste in de Drentse bossen rondom Norg. Ik had in oktober het privilege om zelf weer eens 2 weken in ons vakantiehuisje in het bos te verblijven. Natuurlijk gingen we uitgebreid op paddenstoelenjacht. En wat een zwammenpracht!
De vliegenzwam (Amanita muscaria)
Dé paddenstoel die elke Nederlander kent is de vliegenzwam (Amanita muscaria). Dit is de “grote paddestoel, rood met witte stippen” waarop “kabouter Spillebeen [zat] heen en weer te wippen”. (De Vlaamse verwant van kabouter Spillebeen heet trouwens Pinnemuts.)
De vliegenzwam heet giftig te zijn, maar niet elk mens en ook niet elk dier is even bang voor dit gif. Het heeft namelijk een hallucinerende werking die onder andere door rendieren erg gewaardeerd lijkt te worden. Ondergetekende heeft ook wel eens geprobeerd vliegenzwamhoeden te nuttigen, maar vond de psychedelische werking weinig overtuigend en het best wel reële risico op leverschade niet waard.
De vliegenzwam kan wél veilig genuttigd worden wanneer de zwam eerst kort geblancheerd wordt: de werkzame gifstoffen in A. muscaria zijn wateroplosbaar en door het kooknat weg te gooien houd je een zoetige zwam over die veilig is voor verdere consumptie.
Voor Nederlanders is het een hele gewone paddenstoel, maar mijn Portugese gezellin kon de keren in haar leven dat ze de vliegenzwam tegen was gekomen op haar handen tellen.
A. muscaria is een symbiont. Dat wil zeggen dat het ondergrondse netwerk van schimmeldraden waarvan de rood met witte zwam het vruchtlichaam is in symbiose leeft met bomen – vooral berk, tamme kastanje, eik, en beuk. De schimmeldraden helpen de haarwortels van de boom met het opnemen van voedingsstoffen en krijgen in ruil een deel van de suiker die de boom opwekt met fotosynthese.
Een les voor de landbouw
Een gezonde bosbodem is doordrongen van schimmelnetwerken. En dat geldt niet alleen voor bosbodems. Ook voor gezonde landbouwgrond zijn schimmels en de daarmee geassocieerd organismen belangrijk. Máár, in een ecosysteem zonder bomen zijn dit natuurlijk weer andere schimmels. Verstoring door te diep ploegen of compactering door te zware landbouwvoertuigen zorgen er in een groot deel van Nederland echter voor dat het bodemleven minder uitbundig en divers wordt en gevoeliger voor plagen en verdroging. Daarom experimenteren steeds meer boeren met minder agressieve vormen van bodembewerking, van lichter, oppervlakkiger ploegen tot no till agriculture.
Het model van de bodem als abiotische nutriëntenspons is in ieder geval achterhaald, alsook de hardnekkige houding van velen – zowel professionele boeren als hobbytuiniers – dat het goed en gezond is om de boel “lekker schoon te maken” c.q. te steriliseren. Het is juist de diversiteit aan ondergrondse schimmelnetwerken, de onschatbaar veelsoortige bacteriën en de krioelende massa aan ongewervelde organismen die een bodem gezond houden en die zelf het organische “afval” wel afbreken. We hoeven ze alleen maar een beetje rust en ruimte te gunnen.
